Ville

Maar waar haasten ze zich toch allemaal naartoe?

Er zijn van die plaatsen waar de tijd lijkt te hebben stilgestaan, zoals in dat oude café in het stadscentrum met zijn ouderwetse inrichting en stoffige sfeer. Van op de banken heb je een prima uitzicht over de race die buiten aan de gang is en al vroeg in de ochtend begint. De race naar trein- en metrostations, naar kantoren en commerciële centra. De mensen haasten zich ernaartoe. De werkende klasse houdt er een hels tempo op na, agenda’s staan barstensvol en crisissen slaan met de regelmaat van de klok toe. Zelfs weekend- en vakantiedagen kreunen onder de niet aflatende druk om elke minuut optimaal te benutten. De cafébaas zet een kop dampende koffie voor me neer. “Maar waar haasten ze zich verdomme toch allemaal naartoe?”, bromt hij terwijl hij naar de toog terugloopt. Voor het antwoord moet je bij filosoof en socioloog Hartmut Rosa zijn. Hij analyseert met kritische blik de ronkende versnelling van onze moderne samenlevingen.

Versnelling

Het moet gezegd dat alles sinds de jaren 70 een pak sneller gaat. Daar zitten de technologische ontwikkelingen in de productie-, transport- en communicatiesector voor veel tussen. Onze toegang tot informatie, onze verplaatsingen, onze elektronische berichtendiensten, … het gaat allemaal sneller. Maar vooral de versnelling van ons levensritme is opvallend: we stellen steeds meer handelingen per tijdseenheid. (1) Kijken we naar de reeks van dagelijkse handelingen die we moeten stellen, dan zien we hoe alles aan elkaar hangt, overlapt, zich opstapelt en wordt samengedrukt. De belofte was erg mooi: versnellen om van het eeuwige tijdsgebrek af te komen en ons aan een levensproject te kunnen wijden. Nochtans, naarmate we meer vrije tijd krijgen, hebben we sterker het gevoel te weinig tijd te hebben. Vanwaar die paradox?

Ons samenlevingsmodel is op de economische groei geënt. Het kan slechts blijven bestaan als het onafgebroken versnelt: competitieve innovatie, intensivering van de arbeid en toename van de consumptie. De versnelling voedt zichzelf. De tijd die vrijkomt, wordt namelijk opgeslorpt door de noodzaak om er steeds meer mee te doen. De versnelling is ook het resultaat van een bestaansideaal. Goed leven is, naar men zegt, een goed gevuld bestaan hebben, steeds meer activiteiten ontwikkelen, alle kansen grijpen en de mogelijkheden onafgebroken verruimen. Verscheidene levens in één leven leiden. De vlucht vooruit met alle angsten, frustraties en schuldgevoelens die ermee gepaard gaan. En de tijd die er in overvloed zou moeten zijn, wordt een zeldzaam goed …

Desynchronisatie

De radio op de toog vuurt het nieuws van de dag af. Het ene bericht snelt het andere achterna. Wat was gisteren ook alweer brandend actueel? Door het raam dat me van het trottoir scheidt, observeer ik bevreemd de race. Eén van de symptomen waaraan versnellende samenlevingen lijden, is desynchronisatie. Het beleid lijkt voortdurend voorbijgestreefd, holt permanent achter de feiten aan en probeert een ongrijpbaar geworden wereld bij te benen. De democratie wordt te traag bevonden voor de snelheid waarmee economische veranderingen zich voltrekken. Overleg wordt gezien als een rem op de technologische vloedgolf.

Het beleid heeft niet langer de ambitie om vanuit een gemeenschappelijk project vorm te geven aan de maatschappij, maar neemt er genoegen mee om zich aan de loop der gebeurtenissen aan te passen, om op de helse opeenvolging van nieuwsberichten te reageren en oplossingen bij elkaar te knutselen naarmate de gebeurtenissen voor problemen zorgen. We moeten, koste wat het kost, meesurfen op de grote golf – die van de geglobaliseerde economie en de technologische revolutie – om niet kopje onder te gaan. De versnelling moest tijd vrijmaken zodat mensen autonoom zouden kunnen denken en aan het democratische proces zouden kunnen deelnemen. Is helaas ook niks geworden. Integendeel, er bekruipt mensen steeds vaker een gevoel van onmacht en inertie: “Bij gebrek aan een duidelijke richting of een vast doel, wordt snelle verandering ervaren als een helse stilstand.” (2)

Resonantie

Mijn buur laat zijn krant zakken en stuurt me een glimlach. Ik glimlach terug. Er hangt echt een hartelijke sfeer in het café. Iets onbestemds weerhoudt me ervan om de straat op te gaan. Of een leven geslaagd is, hangt niet af van het eindeloos opstapelen van middelen of het ongedefinieerd uitbreiden van mogelijkheden. De obsessie met hoeveelheid, de strijd om de ruimte en de helse tijdsdruk zorgen voor een koude, vijandige en zinloze wereld waarvan men zich uiteindelijk afsluit.

Neen, een geslaagd leven zou veeleer een kwestie zijn van ‘de resonantie opzoeken’ (3). Kiezen om te vertragen, zodat we ons kunnen laten raken en beïnvloeden door een ontmoeting, een stukje natuur, een engagement voor een doel, een vriendschap, een vak, een sportactiviteit of een muziekstuk. Beslissen om stil te staan, zodat we kunnen nagaan wat precies bij ons blijft hangen en ons kunnen bezighouden met wat ons echt boeit. Afstand nemen, zodat we onze plaats in de wereld kunnen vinden en het vertrouwen kunnen laten groeien om ernaar te handelen.

Uiteraard moet het debat over de werkduur en de afhankelijkheid van de economische groei gevoerd worden in de publieke ruimte. Het is vooral zaak om mensen warm te maken voor deze andere manier van ‘goed leven’ die op de kwaliteit van onze relatie met de wereld gebaseerd is. Maar als we van dit concept van ‘goed leven’ vertrekken en ons de tijd weer toe-eigenen, kunnen we een maatschappij opbouwen waarin de voorwaarden voor deze resonantie voor iedereen gegarandeerd worden. Ik neem afscheid van mijn buurman en verlaat met spijt in het hart mijn bank. Ik open de deur van het oude café en wordt meteen meegezogen in de race op het trottoir. We kunnen echt nog heel veel leren van dit soort plekken waar de tijd is blijven stilstaan.

  1. Rosa, H. (2014). Aliénation et accélération. Vers une théorie critique de la modernité tardive. Parijs: La Découverte.
  2. Rosa, H. (2013). Accélération. Une critique sociale du temps. Parijs: La Découverte. pag. 330.
  3. Rosa, H. (2018). Résonance. Une sociologie de la relation au monde. Parijs: La Découverte.

Eveneens verschenen op knack.be op 7 december 2018.

Geschreven door