Frauderende topvoetballers leggen een bom onder ons sociaal contract
Thomas Dermine is economist en lid van de Vrijdaggroep. Eveneens verschenen op knack.be op 29 september 2017.
Ronaldo werd getackeld door de fiscus: niet alleen hangt de Portugese voetballer een miljoenenboete boven het hoofd, hij loopt ook nog het risico om achter de tralies te belanden. De Portugese aanvaller haalde hiermee de krantenkoppen maar eigenlijk gaat het om een veel groter schandaal: de fiscus heeft meer dan 100 (voormalige) spelers uit de Spaanse Primera División (onder wie Neymar en Messi) in het vizier. De Spaanse schatkist liep volgens de berekeningen honderden miljoenen euro’s mis. De vedetten van wie de posters de kamers van onze tieners sieren, geven niet bepaald het goede voorbeeld.
Ronaldo en de Spaanse Liga zijn geen geïsoleerd geval. Nog maar enkele maanden geleden ‘vergaten’ een aantal politici een deel van hun inkomsten aan te geven en doken bekende namen op in de Panama Papers. We spreken dan over fiscaal gedrag dat in het beste geval ethisch twijfelachtig en in het slechtste geval juridisch strafbaar is.
In mei 2017 publiceerde Gabriel Zucman van de universiteit van Berkeley een academische studie onder de titel ‘Tax Evasion and Inequality’ die door The Economist werd opgepikt. In zijn studie onderzocht Zucman op basis van cijfers uit Scandinavië of de elites en de superrijken meer frauderen dan anderen. Nu staan Scandinaviërs doorgaans niet bekend als kampioenen op het vlak van belastingfraude, toch kwam Zucman tot een ondubbelzinnige vaststelling. Het percentage aan ontdoken belastingen bedroeg minder dan 5% wanneer hij de bevolking in haar geheel bekeek. Dit was zelfs zo bij de rijken (top 10%) en de zeer rijken (top 5%). Bij de superrijken (top 1%) bedroeg het percentage aan ontdoken belastingen echter bijna 20% en bij de ultrarijken (top 1‰) zelfs meer dan 30%!
Ronaldo en zijn voetballende vrienden zijn dus absoluut niet de enige superrijken die flink frauderen. Alsof iemand zich aan het principe van een progressieve belastingheffing mag onttrekken en niet hoeft bij te dragen aan de noden van de gemeenschap in verhouding tot zijn middelen, omdat hij of zij het gemaakt heeft en over een flink kapitaal beschikt.
Het is belangrijk om dit fenomeen onder de aandacht te brengen, en niet alleen vanuit het oogpunt van de fiscale rechtvaardigheid. Ook voor de sociale stabiliteit is dit belangrijk. Dat mensen hun stem uitbrengen op Donald Trump in de Verenigde Staten, Maduro in Venezuela of kameraad Hedebouw dichter bij ons, wordt vaak gezien als een afwijzing van die elites. Het wordt inderdaad steeds moeilijker om top 1% te vergoelijken, ook al hebben onze politici de plicht om elke euro belastinggeld die ze innen, maximaal te benutten voor het algemeen belang.
Voorbeeldigheid is wat telt. En de elites zijn door hun bijzondere zichtbaarheid in onze samenleving meer dan anderen verplicht om het goede voorbeeld te geven. Een maatschappij waarin de elites zich niet voorbeeldig gedragen, stelt zich bloot aan een algemene normvervaging. Met elke voetballer die de fiscus in de luren legt, elke CEO die de achterpoortjes van de internationale fiscaliteit opzoekt, elk groot fortuin dat in de Panama Papers> opduikt en elke politicus die niet van integriteit getuigt, brokkelt ons sociaal contract een beetje meer af.