Tijd voor het debat
We hebben een digitale zomer gehad. Tien onderzoekers hebben de diversiteit en de reikwijdte van de uitdagingen van de digitale maatschappij geïllustreerd. Hun vertrekpunt was de vaststelling dat het publieke debat moeilijk van de grond geraakt. Hun ideeën hebben ongetwijfeld elk op hun manier bijgedragen aan dat debat. De zomer had langer mogen duren: het publieke debat is een noodzakelijke voorwaarde voor de levenskracht van een digitale maatschappij, maar volstaat lang niet voor een transitie met uitdagingen van dit formaat.
De politisering van de digitale transitie
De digitalisering zet ons leven onder druk. Ze is intuïtief, efficiënt en praktisch, beïnvloedt onze beslissingen en schept nieuwe mogelijkheden op veel niveaus. Tegelijkertijd – en daar begint het debat – kan ze spanningen scheppen met andere onderwerpen zoals autonomie, eerbied voor de privacy, milieubescherming, solidariteit, gelijke behandeling, veiligheid, kennisoverdracht, eerbied voor de mens tegenover de risico’s van ontmenselijking, of de commerciële exploitatie van alle dagelijkse dingen. Moeten die spanningen ons aanzetten om de technologieën in hun geheel te verwerpen? Natuurlijk niet! Maar het zou ook onverantwoordelijk zijn om ze niet te confronteren: ze vertellen ons dat twee wereldbeelden met elkaar botsen.
De erkenning van deze spanningen is van fundamenteel belang opdat de digitalisering een politiek object zou worden: ze getuigen van de veelheid van waarden, oriëntaties en doelstellingen die de constructie van een digitale maatschappij onderbouwen. We moeten ze dus met een kritische benadering durven belichten en de vragen die ze oproepen in een democratisch debat beantwoorden. Welke digitale maatschappij wensen wij? Wat zijn haar doelen en welk collectief project moet ze dienen? Wat zijn de prioriteiten en de waarden? Wat zijn de voorwaarden en de limieten? Als we deze vragen stellen, politiseren we de digitalisering en bevorderen we haar toe-eigening door de samenleving, waarbij we meerdere mogelijke toekomstwegen openen. Maar als we ze ontwijken, ondergaan we en schikken we ons naar een digitale transitie die alleen door economische overwegingen bepaald wordt, ingepalmd wordt door particuliere belangen of alleen door een technische logica gestuurd wordt.
Op weg naar de digitale democratie
De digitalisering raakt tal van activiteiten en domeinen van het dagelijkse leven, tal van sectoren en beroepen. Daarom hebben de burgers en hun vertegenwoordigers, de beroepsverenigingen, de vakbonden en de politieke partijen, de onderzoekers en het middenveld, evenveel recht om hun stem te laten horen als de ingenieurs en de industriëlen die een zo grote rol spelen in deze nieuwe wereld. Denk aan de organisatie van het werk, stedenbouw, de gezondheidszorg, de energienetten: allemaal thema’s die door de digitalisering beïnvloed worden en waarin de inbreng van alle betrokkenen wenselijk is bij het ontwerp en de beoordeling van de projecten en het innovatiebeleid. Twee voorwaarden zijn onontbeerlijk om deze visie waar te maken.
Enerzijds moeten we forums en mechanismen voor digitale democratie ontwikkelen. Het Nederlandse Rathenau Instituut heeft op vraag van de Eerste Kamer voorstellen in die zin gedaan. Technologie en maatschappij ontmoeten elkaar in vormen van overleg die alle betrokken groepen een stem geven in de besluitvorming over de oriëntatie van de digitalisering en de maatschappelijke uitdagingen die ze stelt. De actoren doen hun zeg en de politiek begint te luisteren, de methodes bestaan, de ervaring neemt toe. In die richting moeten we op alle niveaus verder werken. Anderzijds kunnen we alleen met een kritische, geïnformeerde burgerzin die forums ten volle benutten. De burger moet weten hoe de digitalisering zijn leven beïnvloedt, zodat hij de technologieën kan kiezen die hij wenst te gebruiken en kan deelnemen aan de debatten die de koers van de digitale maatschappij bepalen.
Uiteindelijk schetsen deze overwegingen, in inhoud en vorm, een weg naar een digitale transitie die we bewust kiezen en die zinvol is voor ons allemaal. Een weg die zowel de blinde fascinatie als de irrationele angst die dit thema oproept ontwijkt en het op een verantwoordelijke manier benadert. Een weg die de wisselwerking tussen de overheid, de bedrijven en de burgers reorganiseert om een digitale maatschappij te scheppen die altijd weet wat ze wil bereiken en hoe ze dat zal doen. Een weg die we dringend horen in te slaan…
Julien Raone, politologue, membre du Groupe du Vendredi
Steve Tumson, ingénieur, conférencier, professeur