Beton brengt uw gezondheid ernstige schade toe
Mijn patiënt baadt in het zweet. Hij heeft 40 graden koorts ondanks een maximale dosis koortswerende middelen. De ventilator proest en sputtert aan maximaal vermogen, maar brengt helaas weinig soelaas. Niet verwonderlijk bij deze tropische kamertemperatuur, die de lichaamstemperatuur van deze arme man lijkt te benaderen.
Nochtans is dit het nieuwe normaal. Met de vertraging van de golfstroom door de opwarming van de planeet zal het aantal hittegolven in de wereld vooral in de noordelijke hemisfeer drastisch stijgen. Het aantal hittedoden zal toenemen, vooral bij kinderen en ouderen. Airconditioning behoort niet tot de standaarduitrusting in Europese huizen en in rust- en ziekenhuizen. Een massale toename van het aantal airco’s, naar het niveau van de Verenigde Staten, zal de globale opwarming enkel verergeren en paradoxaal nopen tot nóg meer nood aan airconditioning, gezien de koelvloeistoffen in airco’s tussen de 1000 en 9000 keer krachtigere broeikasgassen zijn dan CO2.
Duurzame architectuur van gebouwen, bijvoorbeeld gebruikmakend van het eeuwenoude principe van thermische traagheid zoals in kerken, is een veel beter alternatief. Jammer genoeg lijkt niet iedereen dat te beseffen: ziekenhuizen zijn tot op de dag van vandaag onneembare betonnen burchten, waar een wandeling in een binnentuin maken een illusie is en een raam openzetten een utopie, terwijl dit laatste net verkoeling brengt en het infectierisico verlaagt – in tegenstelling tot airco. Waarom niet in plaats van burchten, gezondheidstempels bouwen met een pioniersfunctie in duurzame architectuur?
In Vlaanderen worden de ‘Eikendreef’ en ‘Lindenlaan’ heraangelegd zonder één enkele eik of linde, wat het hitte-eilandeffect in de hand werkt. Een dure term om te zeggen dat beton meer warmte absorbeert dan groen, geen hogere wiskunde dus. Als er dan toch bomen worden aangeplant, dan worden ze zodanig klein gehouden dat ze geen verkoelend, luchtzuiverend of waterbergend effect kunnen uitoefenen. Nog geen twee jaar geleden besliste de Vlaamse regering zelfs dat bomen langs verkeerswegen met een dikte van meer dan 10cm mogen worden gekapt omdat ze de veiligheid van de weggebruiker in het gedrang zouden brengen. Een maatregel zonder wetenschappelijke back-up, voortgaand op het buikgevoel van enkelingen. Een voorbeeld van non-beleid dus, maar niet zo verwonderlijk in een land dat überhaupt geen klimaatbeleid heeft. Waarom worden bomen niet standaard aangeplant bij de (her)aanleg van straten, pleinen en speeltuinen, zoals nu al in Praag het geval is? Waarom worden oudere bomen niet beter beschermd? Een 100-jarige beuk neemt evenveel fijnstof op als 1600 jonge beuken en houdt onnoemelijk meer grondwater vast, aangezien de wortels zo diep gaan als de kruin hoog is. Hippocrates schreef circa 2500 jaar geleden reeds in ‘Over lucht, water en plaatsen’ dat de gezondheid van de mens afhankelijk is van zijn leefomgeving en het klimaat, het zogenaamde one health principe. Dat is 2500 jaar later niet anders.
Wie hitte zegt, zegt droogte. Twee weken geleden werd ons land wakker geschud door het World Resources Institute: slechts 22 van de 195 landen in de wereld hebben minder drinkwater dan wij. Enkel San Marino en Cyprus in Europa staan er slechter voor. Vlaanderen, waar de betonboer al decennia koning is, doet het nóg een stuk slechter dan Wallonië en zal binnenkort kennismaken met een afschakelplan voor water. Ook hier kan duurzame – stedenbouwkundige – architectuur het antwoord bieden. Momenteel lijkt een nieuw aanlegd plein in Vlaanderen vaak veeleer op een concours tussen betonboeren, dan op een voorbeeld van gedegen stadsplanning. Beton voorkomt namelijk insijpeling van regen in de bodem en verlaagt zo het grondwaterniveau. Wist je dat je ironisch genoeg voor de productie van beton net heel erg veel water nodig hebt, naast zand, grind en cement? Minder beton betekent dus niet alleen meer water, maar ook minder cement, momenteel verantwoordelijk voor 8% van de wereldwijde CO2-emissies. Stel dat de cementindustrie een land zou zijn, dan zou het alleen China en de VS moeten laten voorgaan.
Kortom, we moeten de voorkeur geven aan blauw-groene boven grijze infrastructuur, een oplossing voor zowel het hitte- als droogteprobleem en trouwens de hoeksteen van verschillende Europese beleidsrichtlijnen, waaronder ‘Groeistrategie 2020’. De voordelen van water en groen op de volksgezondheid zijn legio, van betere luchtkwaliteit, koelere straten en huizen, tot simpelweg gelukkigere mensen. Niet alleen beleidsmakers, maar ook jij kan het verschil maken: plant een boom in je (voor)tuin in plaats van beton of gazon, maak van je dak een groendak of zet potplanten op je terras. Weet dat bijna een tiende van de oppervlakte van België bestaat uit privé-tuinen, een niet te onderschatten oppervlakte dus, met momenteel een erg lage natuur- en klimaatwaarde.
Landen, steden en gemeenten wereldwijd nemen actie, maar België en Vlaanderen staan erbij en kijken er naar. Een betonstop nu doorvoeren, zoals experts waaronder huidig Vlaams bouwmeester Leo Van Broeck, al jarenlang roepen in de Vlaamse gebetonneerde woestijn? Initieel in 2040, lekker ver weg. Nu zelfs geschrapt, het is ‘bouwshift’vanaf nu. Begrijp met niet verkeerd, dit is geen pleidooi om met z’n allen in een boomhut te gaan wonen. Het vrijwaren van natuur en biodiversiteit – onder de vorm van een heus Marshallplan – is dringend nodig voor onze gezondheid en betaalt zichzelf economisch in veelvoud terug. Jammer genoeg lijken politici drukker bezig met het nieuws van de dag dan met het uittekenen van onze toekomst die langer reikt dat een regeerperiode van 4 jaar. Hippocrates draait zich om in zijn graf.
Sam Proesmans is arts en consultant, studeerde volksgezondheid aan Columbia University in New York en is lid van de Vrijdaggroep, beleidsplatform voor jongeren van diverse pluimage ondersteund door de Koning Boudewijnstichting
[:fr]
Mon patient baigne dans sa transpiration. Il a 40 de fièvre malgré une dose maximale d'antipyrétiques. Le ventilateur fait un sacré boucan, mais n'apporte qu’un soulagement limité. C’est peu surprenant avec cette température tropicale.
C'est pourtant la nouvelle norme. Avec le ralentissement du Gulf Stream causé par le réchauffement de la planète, le nombre de vagues de chaleur dans le monde va considérablement augmenter. La climatisation ne fait pas partie de l’équipement standard des foyers européens, des maisons de repos ou des hôpitaux. Une multiplication des climatiseurs ne fera qu’aggraver le réchauffement planétaire et nécessitera paradoxalement encore plus de climatisation.
Arbres et béton
L’architecture durable des bâtiments, qui utilise par exemple le principe ancestral de l’inertie thermique, comme dans les églises, constitue une bonne alternative. Malheureusement, les hôpitaux sont encore aujourd'hui des forteresses de béton, où se promener dans un jardin intérieur demeure une douce utopie. Pourquoi ne pas construire des temples de la santé, plutôt que des forteresses, qui joueraient un rôle de pionnier dans l'architecture durable ?
En Flandre, on réaménage des espaces clés sans un seul arbre, ce qui favorise l’effet ‘îlot de chaleur’ – un phénomène qui advient lorsque le béton absorbe plus de chaleur que la végétation. Pourquoi ne plante-t-on pas systématiquement des arbres en série à l’occasion de la (re)construction de rues, de places et d'aires de jeu, comme c'est déjà le cas à Prague ? Pourquoi ne protège-t-on pas mieux les vieux arbres ?
Un hêtre âgé de 100 ans absorbe autant de particules fines que 1 600 jeunes hêtres et retient une quantité d'eau souterraine encore plus importante, car ses racines ont une profondeur équivalente à sa hauteur. Hippocrate a écrit il y a environ 2 500 ans dans son traité intitulé « Airs, eaux, lieux » que la santé humaine dépend de son cadre de vie et du climat. Deux mille cinq cents ans plus tard, rien n’a changé.
Eau et béton
Qui dit chaleur, dit sécheresse. Le World Resources Institute a secoué notre pays il y a deux semaines en déclarant que seuls 22 pays sur les 195 que compte la planète ont moins d'eau potable que nous. Seuls Saint-Marin et Chypre, en Europe, sont moins bien classés que la Belgique ! La Flandre, où le producteur de béton est roi depuis des décennies, fait encore pire que la Wallonie et sera bientôt soumise à un plan de délestage pour l’eau.
Ici aussi, l’urbanisme durable peut être la solution. Actuellement, un projet d’aménagement d’une nouvelle place en Belgique ressemble souvent davantage à une compétition entre producteurs de béton qu’à un exercice urbanistique sérieux. Or, le béton empêche la pluie de s'infiltrer dans le sol et entraîne ainsi un abaissement du niveau des eaux souterraines. Saviez-vous que, ironiquement, on a besoin de beaucoup d'eau pour produire du béton, en plus de sable, de gravier et de ciment ? Moins de béton signifie non seulement plus d'eau, mais également moins de ciment, actuellement responsable de 8 % des émissions de CO2 dans le monde.
Nous devons privilégier les infrastructures bleues et vertes aux infrastructures grises, solution à la fois au problème de la chaleur et de la sécheresse. En outre, elles forment la pierre angulaire de diverses orientations politiques européennes, dont la « Stratégie de croissance 2020 ». Les avantages de l’eau et de la végétation pour la santé publique sont innombrables : meilleure qualité de l’air, des rues et des maisons plus fraîches et, tout simplement, des gens plus heureux.
A vos arbres !
Les décideurs politiques, mais vous aussi, pouvez faire la différence : plantez un arbre dans votre jardin plutôt que d’installer du béton ou du gazon ; transformez votre toit en toit végétal ou placez des plantes en pot sur votre terrasse. Presque un dixième de la surface de la Belgique est constitué de jardins privés. Il ne faut pas sous-estimer cette surface.
Les pays, les villes et les communes du monde entier agissent, mais la Belgique regarde passer le train. Ne vous méprenez pas, je n'appelle pas à vivre dans des cabanes. Préserver la nature et la biodiversité est une urgence pour notre santé. Une telle préservation serait rentable économiquement. Malheureusement, les politiciens semblent davantage préoccupés par l’immédiateté politique que par notre avenir, qui s'étend au-delà de leur mandat de quatre ans. Hippocrate se retournerait dans sa tombe.
Sam Proesmans est médecin et consultant. Il a étudié la santé publique à la Columbia University de New York et est membre du Vrijdaggroep, une plate-forme politique qui réunit des jeunes de divers horizons, soutenue par la Fondation Roi Baudouin.
