Het belang van waarden in de Europese aanpak van de vluchtelingencrisis

Aanstaande zondag verzamelen de EU-leiders in Brussel voor een zoveelste Europese top rond de huidige vluchtelingencrisis. De top komt er op vraag van de Duitse Bondskanselier Angela Merkel (CDU), die afgelopen week clashte met haar Bavariaanse zusterpartij. Het CSU wilt dat de EU strengere maatregelen neemt om de Europese vluchtelingencrisis in te dijken. Of er wel degelijk sprake is van een crisis valt te betwijfelen. De meeste politieke waarnemers zien in het manoeuvre van CSU-leider Horst Seehoffer eerder electorale profileringsdrang in aanloop van de belangrijke deelstaatverkiezingen in oktober dan een oprechte bekommernis om het Europese asielbeleid.

Het manoeuvre van Seehoffer kunnen we plaatsen in het lang rijtje van uitgelokte incidenten rond de vluchtelingenproblematiek door politici die lijden aan verkiezingskoorts. Net nu blijkt dat de migratiestroom naar Europa de afgelopen jaren volledig in elkaar is gestuikt overheerst de vluchtelingencrisis weer het politieke debat. In die mate zelfs dat Angela Merkel zich verplicht voelt om last minute een Europese top bijeen te roepen.

De hetze die vaak wordt gecreëerd rond het migratiedebat staat echter in schril contrast met de realiteit, zo blijkt uit het meest recente rapport van het International Office for Migration dat het aantal vluchtelingen en migranten dat het afgelopen half jaar aankwam in Europa over de Middellandse Zee met 51% procent is gedaald in vergelijking met vorig jaar (en met 81% tegenover 2016). Als deze trend aanhoudt zitten we tegen eind dit jaar terug op het normaal niveau van asielaanvragen in Europa van voor de vluchtelingencrisis.

Hoe komt het dan net nu we deze migratiestroom onder controle hebben er op alle niveaus nog steeds paniekvoetbal gespeeld wordt? En waarom slagen Europese beleidsmakers er niet in het grote publiek te overtuigen dat we het ergste van de vluchtelingencrisis achter de rug hebben? Veel heeft te maken met de verhoogde aandacht en gevoeligheid voor dit thema in nasleep van de vluchtelingencrisis, het fenomeen van de Syriëstrijders, en de golf van aanslagen die West Europa te verduren kreeg de afgelopen jaren. Het veiligheids- en migratiedebat zijn nu eenmaal onlosmakelijk aan elkaar verbonden. In dat opzicht is de angst bij een deel van het publiek voor de huidige migratiegolf zeker te begrijpen. Desalniettemin moeten we passen voor de naïviteit op de linkerflank (er zijn geen problemen) en de demonisering op de rechterflank (we worden overrompeld, de Europese identiteit staat onder druk).

Verschillende politieke partijen en actoren nemen er echter geen vrede mee dat de acute Europese vluchtelingencrisis van 2015-2016 op haar laatste benen hinkt. De moeizame manier waarop de EU een antwoord bood op de instroom van honderdduizenden vluchtelingen en asielzoekers gaf populisten de wind in de zeilen. Met allerlei doemberichten - Europa zou islamiseren, onze normen en waarden komen onder druk, de sociale zekerheid zou in elkaar storten, we importeren terreur,... - wisten zij de afgelopen jaren vele kiezers te bekoren. In Groot-Brittannië kwam het zelfs tot een breuk met de Europese Unie. Met een uitgekiende social media strategie waarbij sensationele beelden gebruikt werden van asielzoekers die de Oostenrijkse grens met Duitsland overstaken wisten zij de angst voor migranten bij het Britse kiespubliek uit te buiten en een overwinning binnen te halen voor de Leave campagne.

In verschillende Europese landen; Italië, Polen, Hongarije, Litouwen, Oostenrijk, Tsjechië en ook over de Atlantisch oceaan haalden verschillende populistische partijen hun slag thuis door de angst voor moslims, migranten en vluchtelingen uit te buiten. De impact van de Brexit en de verkiezing van Trump veroorzaakten een schokgolf in de internationale politiek en hebben vandaag de dag nog steeds zware gevolgen; met handelsoorlogen die op de loer liggen, de neerwaartse spiraal van mensenrechten en democratische opvattingen in verschillende landen, de renaissance van autocratische regimes en de langzame uiteenrafeling van de Europese Unie.

Wil de Europese Unie al deze schokgolven overleven moet het vasthouden aan haar waarden en haar eigen geschiedenis niet vergeten. In onze haast om een antwoord te bieden op de vluchtelingencrisis en onder de immense druk van populistische actoren moeten we oppassen dat we geen bepaalde zaken in gang zetten waarmee we onze eigen normen en waarden definitief begraven en de toekomst van Europa in het gedrang brengen.

Het versterken van de Europese buitengrenzen is een stap in de goede richting maar mag ook niet ten koste gaan van mensenlevens. Europese leiders moeten het hoofd koel houden en bouwen aan een menselijke en duurzame asiel en migratiepolitiek. Eén die rekening houdt met de rechten van de allerzwaksten, een politiek die niet haar verantwoordelijkheden afschuift op andere landen, maar een allesomvattende benadering die gebaseerd is op het ondersteunen van economische ontplooiing in ontwikkelingslanden en eerlijke handel met het Zuiden. Wie een einde wilt aan de huidige migratiecrisis moet ook bepaalde samenwerkingsverbanden met autocraten die hun bevolkingen vervolgen in vraag durven stellen en een einde maken aan wapenleveringen aan autoritaire regimes. We moeten dus niet alleen de gevolgen van de vluchtelingcrisis durven aanpakken maar ook de oorzaken ervan. Net daarom moeten we bepaalde waarden naar voor durven schuiven.

De EU is gebouwd op de ruïnes van de Tweede Wereldoorlog, een conflict dat begon met de criminalisering van een religieuze minderheid, tientallen miljoenen Europeanen op de vlucht of de dood in joeg en nog net niet eindigde in de totale vernietiging van het Europese continent. Net omdat wij in het verleden zo’n zware tol hebben betaald mogen wij nooit meer toegeven aan de verlokkingen van angst, onwetendheid en haat. Net omdat wij allemaal kleinkinderen zijn van een generatie die op de vlucht moest ten gevolge van blinde haat en oorlogsgeweld moeten wij onze solidariteit betuigen met vluchtelingen. Net omdat het omarmen van de universele mensenrechten en de creatie van de Schengenzone welvaart en veiligheid heeft verschaft mogen wij hier nooit een duimbreed op toegeven.