De polarisatie van het debat kan goed zijn voor een pluralistische samenleving zoals de onze

Nietsvermoedend stapte Leila* die 22 maart het vliegtuig op. Binnen een paar uur zou ze weer in haar vertrouwde België zijn. Dubai mocht dan wel spectaculair zijn, Brussel en Antwerpen voelden toch een pak echter aan. Haar buik kriebelde weldra thuis te zijn. In vlekkeloos Engels kondigde de piloot een rustige vlucht aan. In Brussel zou de zon schijnen en het chaotische leventje van de hoofdstad haar voorspelbare gangetje blijven gaan.

Na het ontbijt ergens boven de Middellandse zee, begonnen de plasmaschermen van vlucht UAE183 zich echter te vullen met de live beelden van de aanslagen op de Brusselse luchthaven en metro. Het duurde niet lang voor een man Leila voor vuile moslima begon uit te schelden. Niemand nam het voor haar op. Niemand vond het nodig tussen te komen tot de Libanese piloot zelf uit zijn cockpit stapte om het heethoofd tot een ander deel van het vliegtuig te verbannen. Mocht Leila op de grond hebben gestaan, ze zou hem onder haar voeten hebben voelen wegzakken.

Aangedreven door de vluchtelingencrisis uit het Nabije-Oosten en de bloedige aanslagen van Parijs, had de sluimerende polarisatie van de voorbije maanden die dag in het vliegtuig een zoveelste nieuw slachtoffer gemaakt. Leila wist niet meer hoe we na de laffe aanslagen nog zouden kunnen samen leven vertelde ze ons wenend aan de telefoon. Ook wij wisten het even niet meer, en we beslisten die 24e maart 2016 dat de volgende conferentie van de vrijdaggroep over de groeiende polarisatie zou gaan.

Het voorbije jaar gaf ons in de keuze van het onderwerp jammer genoeg gelijk. Extremisme en racisme hebben de wind in de zeilen en voeden zo de populistische golf. Sociale media tonen ons bewust datgene dat we meer geneigd zijn te zullen delen en liken. Wanneer we net nieuwsgieriger zouden moeten zijn is het verleidelijk zich door de onzekerheid van een complexe wereld in verandering op te sluiten in het eigen grote gelijk. Profilering en ideologische verstarring zijn daar de jammerlijke politieke vertaling van. Terwijl de afstand tussen mensen groeit, vernauwt de ruimte voor dialoog. Tegelijkertijd hebben we het debat van een aantal belangrijke onderwerpen overgelaten aan de extremen. Het is niet gezond om van de bekommernissen over de euro of vrijhandel het monopolie te maken van de Trumps en Le Pens van deze wereld. We moeten het debat over onze ideeën zonder taboes durven aangaan, of we zouden weleens zelf het graf van onze vrijheid kunnen delven.

We moeten radicale, ja soms ongemakkelijke ideeën, aan bod laten komen als tegengif voor een vergiftigd publiek debat. Polarisatie en tegenspraak hoeven niet per se negatief te zijn als het betekent dat verschillende opinies op een respectvolle manier met elkaar in dialoog treden, hetgeen we de voorbije jaren te vaak hebben nagelaten te doen.

Dat pluralisme betekent dat we aanvaarden dat complexe, uiteenlopende problemen enkel opgelost kunnen worden dankzij beleid dat uit verschillende (ideologische) kokers komt. Als ideologie als een kompas werkt, dan werkt pluralisme als een kaart: je aanvaardt dat je soms de andere kant op moet om ergens te geraken.

En Leila, hoe ziet zij de dingen een jaar na de aanslagen? Er is hoop omdat samenlevingsproblemen met een meer open vizier besproken worden en nieuwe stemmen (durven) opstaan. De nefaste gevolgen van de indoctrinatie van sommige moslimkinderen die onderzoeker Montasser Alde'emeh deze week aankaartte is daar een goed voorbeeld van. Tegelijkertijd vindt ze dat de tot nu toe genomen maatregelen zoals het Kanaalplan niet in verhouding staan tot de problemen die steeds vaker aan het licht komen. Door in de marge te blijven rommelen, aldus Leila, gokken we met de toekomst van onze multiculturele samenleving.

* Leila is een schuilnaam. Naam en adres bekend bij de redactie.